Potencial transformues i rinisë në proceset e integrimit në BE dhe Ballkani Perëndimor pas pandemisë së shkaktuar nga virusi COVID-19
PJESĂMARRJA E TĂ RINJVE - MJETET DHE FORMAT, DHE INSTITUCIONET
NĂ« shumicĂ«n e fokus grupeve, Ă«shtĂ« i theksuar dallimi i qartĂ« midis mĂ«nyrĂ«s zyrtare dhe joformale nĂ« tĂ« cilin tĂ« rinjtĂ« mund tĂ« kyçen dhe avantazheve dhe disavantazheve tĂ« tĂ« dyve. Gjithashtu, Ă«shtĂ« njohur qartĂ« nevoja dhe kuptimi se mjetet dhe format janĂ« mĂ« tĂ« mira nĂ«se lejojnĂ« shprehjen e krijimtarisĂ«, edhe nĂ«se ajo nuk ofrron pjesĂ«marrje mĂ« efikase ose efektive. Citati i pasardhshĂ«m na kujton qartĂ« pĂ«r gjetjen nga kapitulli i mĂ«parshĂ«m pĂ«r atĂ« se si mbĂ«shtetja Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r motivimin e pjesĂ«marrjes, dhe siguron pamje tĂ« pĂ«rgjithshme dhe hyrje nĂ« disa mekanizma tĂ« ndryshĂ«m tĂ« pjesĂ«marrjes. Deshta tĂ« shtoj diçka, pasi po flasim pĂ«r mekanizma tĂ« caktuar. Kur ne (organizata rinore) duam tâi njoftojmĂ« tĂ« rinjtĂ« me atĂ« se çka Ă«shtĂ« pjesĂ«marrja, si tĂ« marrin pjesĂ«... ne pĂ«rqendrohemi nĂ« punĂ«tori tĂ« ndryshme dhe edukimin e kolegĂ«ve si hapi i parĂ« nĂ« fuqizimin pĂ«r tĂ« filluar njĂ« iniciativĂ«. Sepse mĂ« shpesh, pasi tâa kalojnĂ« atĂ«, kur janĂ« edukatorĂ«, trajnerĂ« dhe kĂ«shtu me rradhĂ«, ata i ndĂ«rfusin iniciativat e tyre dhe fillojnĂ« tĂ« besojnĂ« nĂ« aktivizĂ«m dhe avokim, dhe mĂ« vonĂ« nganjĂ«herĂ« anĂ«tarĂ«sohen nĂ« disa organizata. Ose ata nuk bashkangjiten, gjithçka varet, por ata vĂ«rtet besojnĂ« nĂ« atĂ« qĂ« thonĂ«, ata vĂ«rtet besojnĂ« nĂ« ndonjĂ« qĂ«llim qĂ« ndajnĂ« sĂ« bashku. KĂ«shtu qĂ« unĂ« mendoj se mĂ«simi i moshatarĂ«ve, si diçka qĂ« kam bĂ«rĂ« pĂ«r mjaft kohĂ«, Ă«shtĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« e mirĂ« pĂ«r kyçjen e tĂ« rinjve... Nga ana tjetĂ«r, unĂ« do tĂ« doja tĂ« pĂ«rmendja mekanizmin qĂ« Ă«shtĂ« ende duke u zhvilluar nĂ« vendin tonĂ« (Serbi), por unĂ« pata mundĂ«sinĂ« tĂ« punoj mbi fusjen e saj, dhe ky Ă«shtĂ« âdialogu i strukturuarâ. Nuk e di nĂ«se dikush ka dĂ«gjuar pĂ«r kĂ«tĂ«, ajo Ă«shtĂ« njĂ« mekanizĂ«m i veçantĂ« pĂ«r kyçjen e tĂ« rinjve nĂ« dialog me vendim-marrĂ«sit. Ai po zhvillohet aktualisht nĂ« Serbi dhe shpresoj se do tĂ« zhvillohet mĂ« shumĂ« nĂ« periudhĂ«n e ardhshme, sepse Ă«shtĂ« njĂ« shembull i mirĂ« se si funksionon mekanizmi i pjesĂ«marrjeve. PĂ«rndryshe, ky Ă«shtĂ« njĂ« mekanizĂ«m qĂ« Ă«shtĂ« transferuar kĂ«tu nga BEâja. Ka disa mekanizma qĂ« janĂ« hartuar shumĂ« mirĂ« nĂ« BE. PĂ«r mendimin tim, si dhe pĂ«r ekspertĂ«t e tjerĂ«, kĂ«ta (mekanizma) funksionojnĂ« vĂ«rtet dhe shpresoj se do tĂ« jemi nĂ« gjendje tâi transferojmĂ« kĂ«tu. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« sfidĂ« mjaft e madhe, sepse kĂ«tu dhe nĂ« BE, kur flasim pĂ«r kyçjen e tĂ« rinjve, situata Ă«shtĂ« krejtĂ«sisht e ndryshme. TĂ« anketuarit janĂ« tĂ« vetĂ«dijshĂ«m pĂ«r mekanizmat ekzistues zyrtarĂ« dhe dobitĂ« e tyre, tĂ« tilla si legjitimitetin, efikasitetin ose pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« qĂ« ato ofrojnĂ«. Por prap se prap, ata janĂ« gjithashtu tĂ« vetĂ«dijshĂ«m se nganjĂ«herĂ« kĂ«ta mekanizma nuk funksionojnĂ« fare, ose nuk funksionojnĂ« nĂ« masĂ«n qĂ« duhet. Ose qĂ« (tĂ« rinjtĂ«) nuk e dinĂ« fare qĂ« ekzistojnĂ« mekanizma tĂ« caktuar dhe si tâi pĂ«rdorin ato: I1: Ka KĂ«shilla pĂ«r rininĂ« dhe ato duhet tĂ« funksionojnĂ« dhe pĂ«rmes tyre tĂ« rinjtĂ« mund tĂ« komunikojnĂ« me publikun. UnĂ«, ashtu si ai (i anketuari i mĂ«parshĂ«m), sigurisht qĂ« nuk do tĂ« ftohem nĂ« njĂ« diskutim (nĂ« lidhje me zgjidhjen e pyetjeve tĂ« disa studentĂ«ve nĂ« lidhje me provimet), por njĂ« pĂ«rfaqĂ«suesi i KĂ«shillit mund tĂ« ftohet pĂ«r tĂ« shprehur pikĂ«pamjet tona. TĂ« rinjtĂ« mund tâi rregullojnĂ« gjĂ«rat internisht, por zakonisht ka dikush qĂ« nuk pajtohet ose mendon se ajo qĂ« vendoset nuk Ă«shtĂ« nĂ« rregull ose dĂ«shiron tĂ« propozojĂ«... GjithmonĂ« Ă«shtĂ« kĂ«shtu, dhe do tĂ« jetĂ« gjithmonĂ«. Dhe kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse unĂ« them qĂ« pĂ«rfaqĂ«simi Ă«shtĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m, si kĂ«shilli rinor - ai do tĂ« pĂ«rfaqĂ«sojĂ« pikĂ«pamjet e tĂ« rinjve dhe duhet tĂ« jetĂ« funksional. UnĂ« kisha njĂ« projekt tĂ« vogĂ«l, ai ishte nĂ« KrivogaĆĄtani, nĂ« Prilep. TĂ« rinjtĂ« u pĂ«rfshinĂ« nĂ« formimin e kĂ«shillave pĂ«r rininĂ«, pĂ«rmes tĂ« cilave ata arritĂ«n tĂ« veprojnĂ«, domethĂ«nĂ« tĂ« propozojnĂ« publikisht zgjidhje tĂ« ndryshme... M: Faleminderit. Mendoj se I2âi deshti tĂ« thoshte diçka. I2: Duhet tĂ« pajtohem me I1âin, sepse nĂ« njĂ« periudhĂ« mĂ« tĂ« gjatĂ« kur tĂ« rinjtĂ« dĂ«shironin tĂ« shprehnin mendimin e tyre, ndonjĂ«herĂ« ajo do tĂ« ishte paksa ad hoc dhe pa analizĂ« se çfarĂ« efekte do tĂ« prodhojĂ« ai vendim ose kĂ«rkesĂ«. Ata mendojnĂ« vetĂ«m pĂ«r njĂ« pyetje tĂ« veçantĂ«, nĂ« kohĂ« tĂ« caktuar. Si, pĂ«r shembull, me ato provimet universitare. TĂ« gjithĂ« donin tĂ« dilnin nĂ« provim fizikisht dhe pas njĂ« muaji e gjysmĂ«, kur provimet filluan tĂ« caktoheshin, ata u kujtuan se duhet tĂ« udhĂ«tonin, se nuk do tĂ« ishin nĂ« gjendje tĂ« ishin nĂ« klasĂ« nĂ«se do tĂ« kishte mĂ« shumĂ« se dhjetĂ« studentĂ«, do tĂ« duhet nodshta tĂ« dalin nĂ« atĂ« provim natĂ«s... KĂ«shtu qĂ« unĂ« mendoj se tĂ« rinjtĂ« duan tĂ« marrin pjesĂ« nĂ« vendim-marrje, por ne (punĂ«torĂ«t rinor) duhet tâu ndihmojmĂ« pak, tĂ« sigurojmĂ« mekanizma dhe tâu tregojmĂ« atyre se si tĂ« pĂ«rfaqĂ«sohen ose tĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« mos humbasin legjitimitetin... Dhe kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r mekanizmat, ka shumĂ« mekanizma. Ne mund tĂ« fillojmĂ« me kĂ«shillat lokale tĂ« rinisĂ« pĂ«r tĂ« cilĂ«t po fliste I1âi; duhet tĂ« ketĂ« njĂ« rregullore lokale pĂ«r tĂ« rinjtĂ« nĂ« secilĂ«n komunĂ« dhe komuna duhet tâi mbĂ«shtesĂ« ata; mandej KĂ«shilli KombĂ«tar i RinisĂ« - ku tĂ« gjitha organizatat rinore duhet tĂ« pĂ«rfaqĂ«sohen; organizatat lokale dhe asambletĂ« universitare ... Pra, kĂ«ta mekanizma tĂ« pjesĂ«marrjes, dhe ne si pĂ«rfaqĂ«sues dhe bartĂ«s tĂ« mekanizmave tĂ« pjesĂ«marrjes, duhet tĂ« jemi mĂ« tĂ« njohur nĂ« mesin e tĂ« rinjve, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« rinjtĂ« tĂ« mund tĂ« vijnĂ« tek ne, dhe ne pastaj tĂ« pĂ«rfaqĂ«sojmĂ« mendimet e tyre. Dhe nĂ«se ndonjĂ« nga tĂ« rinjtĂ«... nuk dĂ«shiron tĂ« marrĂ« pjesĂ« pĂ«rmes nesh, sigurisht aty Ă«shtĂ« ENER (Regjistri KombĂ«tar Elektronik i Unifikuar i Rregulloreve tĂ« RepublikĂ«s sĂ« MaqedonisĂ« Veriore), si njĂ« platformĂ« pĂ«rmes sĂ« cilĂ«s çdokush sĂ« paku mund tĂ« shpreh mendimin e vetĂ«. M: Sa tĂ« rinj dinĂ« pĂ«r ENERâin? I2: Epo, sinqerisht, nĂ« kĂ«tĂ« grup (fokus) ndoshta Ti dhe unĂ«, dhe jashtĂ« kĂ«tij grupi ndoshta 0,01% tĂ« njerĂ«zve. M: Mendoj se edhe I1 edhe I3 kanĂ« konfirmuar se e dinĂ« çka Ă«shtĂ« ENERâi. Po, ajo Ă«shtĂ« njĂ« mekanizĂ«m shumĂ« i mirĂ« pĂ«r kyçjen e publikut nĂ« proces. NĂ«se pĂ«rdoret si duhet, mund tĂ« jetĂ« shumĂ« efektive. I3: Do tĂ« doja gjithashtu tĂ« shtoja, nĂ«se ajo nuk Ă«shtĂ« problem, meqĂ« pĂ«rmendĂ«m kĂ«shillat e tĂ« rinjve, kĂ«shilli kombĂ«tar... Mendoj se Ă«shtĂ« njĂ« problem serioz qĂ« kĂ«shillat e tĂ« rinjve nuk funksionojnĂ«. Mendoj, ata nuk funksiononojnĂ«, jo gjithkund. Kur funksionojnĂ«, dhe ajo Ă«shtĂ« pĂ«rjashtim, shumica e kĂ«shilleve nuk e dinĂ« me tĂ« vĂ«rtetĂ« se pĂ«r çfarĂ« bĂ«het fjalĂ« dhe cili duhet tĂ« jetĂ« qĂ«llimi primar i kĂ«shillit tĂ« rinisĂ«. UnĂ« mund tĂ« flas pĂ«r qytetin tim - ne (organizata rinore) bashkĂ«punojmĂ« me kĂ«shillin rinor dhe gjithĂ« ajo, por ata nuk e dinĂ« qĂ«llimin e tyre fillestar, ata nuk e dinĂ« se çfarĂ« Ă«shtĂ« kĂ«shilli i rinisĂ« dhe cilat janĂ« funksionet e kĂ«shillit tĂ« rinisĂ«, çfarĂ« duhet tĂ« bĂ«jnĂ«.
23
