S
T
U
D
I
M
K
R
A
H
A
S
U
E
S
COVID-19 KRIZA DHE PJESĂMARRJA E TĂ RINJVE ĂshtĂ« theksuar taminĂ« nĂ« kapitujt hyrĂ«s se pritja qĂ« tĂ« anketuarit tĂ« analizojnĂ« dhe parashikojnĂ« ndonjĂ« zhvillim tĂ« mĂ«tejshĂ«m dhe lidhjet midis COVID-19 dhe pjesĂ«marrjes sĂ« tĂ« rinjve, duke pasur parasysh se pandemia Ă«shtĂ« ende nĂ« vazhdim, padrejtĂ«sisht dhe jorealisht. SidoqoftĂ«, ka gjetje tĂ« caktuara qĂ« mund tĂ« na ndihmojnĂ« tĂ« kuptojmĂ« disa nga reagimet fillestare dhe gjetjet e pjesĂ«marrĂ«sve nĂ« FG qĂ« mund tĂ« na çojnĂ« nĂ« korrelacione tĂ« mundshme midis kĂ«tyre dy fenomeneve. Kur bĂ«het fjalĂ« vlerĂ«simin sesi autoritetet e ndryshme kombĂ«tare dhe lokale reaguan ndaj pandemisĂ«, situata nĂ« grup Ă«shtĂ« e ndryshme. MegjithĂ«se shumica e tĂ« anketuarve pajtohen se masat fillestare tĂ« rrepta ishin tĂ« pashmangshme, pasi gjithçka ishte e re dhe askush nuk e dinte me çfarĂ« kemi tĂ« bĂ«nim, duket se tĂ« rinjtĂ« nĂ« FG nga Serbia janĂ« tĂ« pakĂ«naqur me faktin qĂ« autoritetet kombĂ«tare nuk e morĂ«n virusin mjaft seriozisht nĂ« fillim pastaj ajo papritmas lĂ«vizi nĂ« masa shumĂ« tĂ« rrepta. Kjo krijoi njĂ« ndjenjĂ« mosbesimi dhe pasigurie shtesĂ«: Padyshim qĂ« nuk mĂ« pĂ«lqente fakti qĂ« nĂ« fillim ishte njĂ« shaka jo vetĂ«m pĂ«r njerĂ«zit pĂ«rreth meje ... por edhe pĂ«r autoritetet tona, ishte qesharake. âNe i kemi mbijetuar sanksionet dhe mund tâa mbijetojmĂ« koronĂ«nâ. Ishte hapi fillestar i gabuar, sepse njerĂ«zit e dĂ«gjuan atĂ« kohĂ« dhe menduan se nuk ishte asgjĂ« e tmerrshme dhe nuk u interesonte aspak. UnĂ« mund ta kuptoj atĂ« nĂ« njĂ« farĂ« mase. Ashtu si kuptimi i pĂ«rbashkĂ«t midis pothuajse tĂ« gjithĂ« pjesĂ«marrĂ«sve nĂ« FG se masat e rrepta ishin tĂ« pashmangshme nĂ« fillim tĂ« pandemisĂ«, pavarĂ«sisht nĂ«se u pĂ«lqente atyre apo jo, e pĂ«rbashkĂ«ta e tĂ« gjithĂ«ve Ă«shtĂ« se ata nuk shohin qĂ« kĂ«to masa tĂ« rrepta zbatohen nga qytetarĂ«t (sidomos pasi njerĂ«zit u çlodhĂ«n pak), dhe as nuk u zbatuan dhe menaxhuan nĂ« mĂ«nyrĂ« rigoroze nga administratat lokale dhe kombĂ«tare: Ishte shumĂ« mirĂ« nĂ« fillim, por mund tĂ« themi se ishte njĂ« katastrofĂ« nga mesi i Majit... kur hyj nĂ« ndĂ«rtesĂ«n e komunĂ«s, sepse pĂ«r shembull, nĂ« komunĂ«n e Ferizajt nuk ka dezinfektues... ndonjĂ«herĂ« kur largohem, ata nuk kanĂ« maska, sigurimi i lejon njerĂ«zit tĂ« sosin punĂ« dhe tĂ« marrin dokumente ose çfarĂ«do qĂ« taminĂ« duhet tĂ« bĂ«jnĂ«. ĂshtĂ« edhe mĂ« keq qĂ« zyrtarĂ«t qĂ« punojnĂ« nĂ« institucionet publike duhet tâu japin njĂ« shembull qytetarĂ«ve, por pĂ«rkundrazi... MĂ«nyra nĂ« tĂ« cilĂ«n kĂ«ta tĂ« rinj vlerĂ«sojnĂ« reagimet e zyrtarĂ«ve dhe si e shohin organizimin dhe aktivizmin e tĂ« rinjve nĂ« mĂ«nyra tĂ« ndryshme (ose mosaktivizmi, siç pĂ«rmendĂ«n disa tĂ« anketuar nga BiH dhe Mali i Zi) siguron njĂ« bazĂ« pĂ«r tĂ« kuptuar se si kjo pandemi ose kriza tjetĂ«r e ngjashme qĂ« mund tĂ« shfaqet mund tĂ« ndikojĂ« nĂ« atĂ« se si dhe nĂ« çfarĂ« mĂ«nyre tĂ« rinjtĂ« do tĂ« marrin pjesĂ« nĂ« vendimmarrje. Nga njĂ«ra anĂ«, ata pranojnĂ« se sistemet qĂ« nuk janĂ« tĂ« hapura pĂ«r pjesĂ«marrje janĂ« gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« mbyllura nĂ« kohĂ« krizash, e kĂ«shtu me radhĂ« - qĂ« sistemet (tĂ« tilla si kujdesi shĂ«ndetĂ«sor) qĂ« nuk menaxhohen siç duhet dhe nuk vendosen siç duhet edhe mĂ« shumĂ« tĂ« lĂ«nĂ« poshtĂ« kur ata janĂ« mĂ« tĂ« nevojshme: I1: Nuk dua tĂ« pĂ«rsĂ«ris veten, por meqĂ« folĂ«m pĂ«r pjesĂ«marrjen, mendoj se shteti ka treguar se sa pak interes ka pĂ«r kĂ«to gjĂ«ra. NĂ« atĂ« kohĂ« (shpĂ«rthimi i pandemisĂ«) ne pamĂ« njĂ« sistem qĂ« kishte plasur kaq shumĂ« herĂ«, dhe e vetmja mĂ«nyrĂ« pĂ«r (qeverinĂ«) pĂ«r tâu marrĂ« me kaq shumĂ« njerĂ«z ishte kyçja dhe kontrolli absolutisht. Dhe mendoj se kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse ne iâu nĂ«nshtruam atij si opsioni i vetĂ«m nĂ« vendin tonĂ«. UnĂ« nuk mendoj se ne fjalĂ« pĂ«r fjalĂ« kemi aftĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« diçka mĂ« tĂ« mirĂ«... M: ...zakonisht gjatĂ« njĂ« krize njerĂ«zit mblidhen rreth liderĂ«ve dhe Ă«shtĂ« njĂ« lloj reagimi normal, ju jeni duke kĂ«rkuar njĂ« siguri, ju jeni duke kĂ«rkuar pĂ«r dikĂ« pĂ«r tâju thĂ«nĂ« se çfarĂ« tĂ« bĂ«ni... Ăka mendoni pĂ«r atĂ«, a Ă«shtĂ« diçka pozitive apo negative nĂ« rastin tonĂ«? I2: Kjo Ă«shtĂ« njĂ« pyetje e vĂ«shtirĂ«, por unĂ« do tĂ« pĂ«rpiqem tâi pĂ«rgjigjem. PamĂ« shumĂ« aspekte pozitive tĂ« udhĂ«heqĂ«sve, burrĂ« shteti si Italia, kryeministri i tyre qĂ« inkurajoi qytetarĂ«t tâi pĂ«rmbaheshin masĂ«s, i inkurajoi ata tĂ« fitonin kĂ«tĂ« virus. NjerĂ«zit nuk u frikĂ«suan dhe u akuzuan, si te ne (Serbi). M: I3? I3: Mendoj se shumĂ« nga problemet e shoqĂ«risĂ« sonĂ«, tĂ« cilat nuk janĂ« fare tĂ« parĂ«ndĂ«sishme, kanĂ« pĂ«r tĂ« dalur nĂ« sipĂ«rfaqe. Ja ku e shohim, ata shfaqen tani. Censura e mediave qĂ« ekzistonin nĂ« atĂ« kohĂ« pĂ«rputhej disi me tĂ« gjithĂ« regjimin... Jo, nuk mendoj se njerĂ«zit, tĂ« paktĂ«n popullsia mĂ« e re, kĂ«rkonin njĂ« lider, sepse nĂ« vendin tonĂ« njerĂ«zit duhet tĂ« kujdesen pĂ«r veten, pĂ«r fat tĂ« keq. Ne nuk kemi institucione funksionuese, kĂ«shtu qĂ« nuk i kishim ato as nĂ« kĂ«tĂ« situatĂ«. Ne e shohim kĂ«tĂ« qartĂ« tani dhe Ă«shtĂ« krejtĂ«sisht çmenduri tĂ« mbahen zgjedhjet nĂ« mes tĂ« njĂ« pandemisĂ«... Mendoj se situata na gjeti tĂ« papĂ«rgatitur, dhe kjo Ă«shtĂ« normale, pritej qĂ« sistemi tĂ« mos funksiononte, por jo deri nĂ« kĂ«tĂ« masĂ«. E kam pĂ«rjetuar dhe ende po kaloj nĂ«pĂ«r procedura dhe procedura kur ke virus tĂ« koronĂ«s, sepse unĂ« jam njĂ« nga pacientĂ«t. Mund tĂ« them se sistemi mbĂ«shtetĂ«s i futur pĂ«r COVID-19 nuk funksionon nga shumĂ« aspekte. Nga ana tjetĂ«r, ka rezultate pozitive pandemike qĂ« janĂ« tĂ« njohura nĂ« tĂ« gjitha FGâsĂ«. SĂ« pari, Ă«shtĂ« solidariteti dhe aktivizmi i rinisĂ«, angazhimi dhe gatishmĂ«ria e tyre pĂ«r tĂ« ndihmuar bashkĂ«moshatarĂ«t e tyre, tĂ« moshuarit dhe njerĂ«zit e tjerĂ« qĂ« kanĂ« nevojĂ« pĂ«r ndihmĂ«: I1: NjĂ« gjĂ« e bukur qĂ« pashĂ« ishte se (tĂ« rinjtĂ«) donin tĂ« ndihmonin dhe ata me tĂ« vĂ«rtetĂ« ndihmuan gjatĂ« kĂ«saj pandemie. QĂ« ata i morĂ«n gjĂ«rat nĂ« duart e tyre dhe morĂ«n pjesĂ« aktivisht nĂ« ndihmĂ«n e bashkĂ«qytetarĂ«ve tĂ« moshuar, njerĂ«zve me paaftĂ«si qĂ« nuk ishin nĂ« gjendje tĂ« merrnin ilaçe dhe ushqim. ShoqĂ«ria jonĂ« Ă«shtĂ« shumĂ« solidare nĂ« kĂ«to momente tĂ« vĂ«shtira dhe mĂ« vjen shumĂ« mirĂ« qĂ« ky solidaritet Ă«shtĂ« zgjuar, se duan tĂ« ndihmojnĂ«, se duan tĂ« angazhohen... M: I2, çka thuani Ju pĂ«r kĂ«tĂ«? I2: Jam dakord me tĂ« gjithĂ« ju. Mendoj se tĂ« rinjtĂ«, nĂ« kuptimin e vĂ«rtetĂ« tĂ« fjalĂ«s, janĂ« udhĂ«heqĂ«sit e sĂ« ardhmes. GjatĂ« kĂ«saj situate, ata e demonstruan kĂ«tĂ« me idetĂ« dhe nismat e tyre, gatishmĂ«rinĂ« e tyre pĂ«r tĂ« ndihmuar nĂ« terren dhe gatishmĂ«rinĂ« e tyre pĂ«r tĂ« organizuar takime dhe nisma tĂ« ndryshme online. NjĂ« tjetĂ«r rezultat i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pozitiv Ă«shtĂ« fokusi nĂ« zhvillimin personal dhe nĂ« fakt pozicioni pĂ«r tĂ« pĂ«rdorur atĂ« qĂ« ekziston
26
